Η βασική, μη εφαρμοσμένη έρευνα λαμβάνει ώθηση στην Ελλάδα, μετά από έξι χρόνια οικονομικών πιέσεων

8 Αυγούστου 2016 – Ένα τεράστιο δάνειο από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων παρέχει στους Έλληνες ερευνητές την πρώτη ακτίδα ελπίδας από την αρχή της κρίσης χρέους, εδώ και έξι χρόνια: ένα πλάνο για τη δημιουργία μιας ελληνικής υπηρεσίας για την έρευνα, με κυβερνητική υποστήριξη.

Το αποκαλούμενο Ελληνικό Ίδρυμα για την Έρευνα και την Καινοτομία (EΛΙΔΕΚ), θα δημοσιεύει τακτικά προσκλήσεις για προτάσεις βασικής έρευνας, αιτήσεις προμήθειας ερευνητικού εξοπλισμού και υποτροφίες για νέους επιστήμονες.

Ο χρηματοδότης του, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) με έδρα στο Λουξεμβούργο, επιδοτεί γενικά έργα τα οποία συμβάλλουν στην ανάπτυξη και στην απασχόληση, συμπεριλαμβανομένων πολλών προγραμμάτων για την πράσινη ενέργεια και την ασφάλεια των υδάτων. Συνεπώς, η απόφαση για την υποστήριξη της έρευνας στην Ελλάδα εξέπληξε ορισμένους. «Αρχικά, δεν πιστέψαμε ότι η ΕΤΕπ θα χρηματοδοτούσε τη βασική έρευνα,» δήλωσε ο Έλληνας υπουργός αρμόδιος για την έρευνα, Κώστας Φωτάκης, πρώην φυσικός στον τομέα των λέιζερ.

Η ΕΤΕπ δήλωσε ότι το EΛΙΔΕΚ είναι ζωτικής σημασίας για την ανάσχεση της εντυπωσιακής διαρροής εγκεφάλων που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, καθώς μεγάλος αριθμός κατόχων πτυχίων και μεταπτυχιακών τίτλων σπουδών έχουν εγκαταλείψει την Ελλάδα από την αρχή της κρίσης.

Στις 15 Ιουλίου, η τράπεζα ενέκρινε δάνειο ύψους 180 εκατομμυρίων Ευρώ (200 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ), το οποίο η ελληνική κυβέρνηση θα συμπληρώσει με άλλα 60 εκατομμύρια Ευρώ. Το συνολικό ποσό θα στηρίξει το EΛΙΔΕΚ κατά τα πρώτα δυόμιση χρόνια λειτουργίας του. Η ΕΤΕπ σπάνια χορηγεί δάνεια τα οποία υπερβαίνουν το 50% του κόστους ενός έργου, αλλά τα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ αποφάσισαν ομόφωνα να γίνει μια εξαίρεση, δήλωσε ο εκπρόσωπος τύπου της ΕΤΕπ, Ρίτσαρντ Γουίλις.

«Δεδομένων των καίριων προβλημάτων που αντιμετωπίζει η βασική έρευνα στην Ελλάδα, το 75% θεωρήθηκε εύλογο,» ανέφερε. «Αφορά στην ανταγωνιστικότητα, στη διορατικότητα και στο μέλλον.»

Η ΕΤΕπ δεν ανακοίνωσε δημόσια τους λεπτομερείς όρους του δανείου, αλλά ο κος Γουίλις δήλωσε ότι οι όροι που προσφέρθηκαν για το EΛΙΔΕΚ είναι εξαιρετικά ελκυστικοί και ότι η Ελλάδα θα έχει στη διάθεσή της 15 ολόκληρα χρόνια για να αποπληρώσει το δάνειο. Αν το EΛΙΔΕΚ αποδειχθεί επιτυχές, η τράπεζα θα εξετάσει τη διάθεση πρόσθετων δανείων μελλοντικά, πρόσθεσε.

Επί του παρόντος, διεξάγεται διαβούλευση επί ενός νομοσχεδίου για την ίδρυση της υπηρεσίας. Σε αυτό προτείνεται η λειτουργία του EΛΙΔΕΚ να ακολουθήσει το παράδειγμα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών των ΗΠΑ (US National Science Foundation) και της DFG, της βασικής υπηρεσίας χρηματοδότησης της Γερμανίας — και χωρίς πολιτικές επιρροές.

«Για πρώτη φορά θα έχουμε κάποια ομαλότητα στη χρηματοδότηση της έρευνας στην Ελλάδα,» δήλωσε ο κος Νεκτάριος Ταβερναράκης, Διευθυντής του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) στο Ηράκλειο της Κρήτης. «Σίγουρα θα συμβάλλει στο να γίνει η Ελλάδα ένας πιο ελκυστικός τόπος για τη διεξαγωγή έρευνας.»

Ο κος Ταβερναράκης, ο οποίος τον Απρίλιο κέρδισε για δεύτερη φορά επιχορήγηση από το αναγνωρισμένου κύρους Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας, έχει προσωπική, πικρή εμπειρία για το πόσο δύσκολο είναι να πείσει κανείς τους φιλόδοξους νέους επιστήμονες να συμμετάσχουν ακόμη και σε ένα ερευνητικό ινστιτούτο με υψηλές επιδόσεις, όπως το δικό του. Στην κορύφωση της κρίσης χρέους τον προηγούμενο Ιούλιο, που επέφερε το κλείσιμο των τραπεζών, οι έλεγχοι στην εξαγωγή κεφαλαίων από τη χώρα που επιβλήθηκαν φόβισαν τους υποψηφίους που μέχρι τότε ήταν προετοιμασμένοι να εργαστούν στο ΙΜΒΒ, αναφέρει. «Γεγονός απόλυτα κατανοητό.»

Ο κος Φωτάκης δήλωσε ότι το EΛΙΔΕΚ αποτελεί ζωτικό τμήμα της κυβερνητικής στρατηγικής για την ενίσχυση του δυναμικού της χώρας. Αποδίδει τη διαρροή εγκεφάλων από την Ελλάδα στα μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο με αντάλλαγμα την προστασία της χώρας από τη χρεοκοπία. «Μείωσαν τους μισθούς και τις συντάξεις και έκαναν πιο δύσκολες όλες τις διαστάσεις της έρευνας,» ανέφερε.

Καθώς το κοινοβούλιο είναι απίθανο να εγκρίνει το νομοσχέδιο για το EΛΙΔΕΚ πριν από τον Σεπτέμβριο, ο κος Φωτάκης σχεδιάζει να ανακοινώσει άμεσα προσκλήσεις για την επιχορήγηση ορισμένων διδακτορικών και μεταδιδακτορικών ερευνών. Ακόμη και πριν από την κρίση, η Ελλάδα ήταν μία από τις χώρες της ΕΕ με τις μικρότερες επενδύσεις στην έρευνα. Αλλά από την έναρξη της κρίσης και μετά, οι προσκλήσεις για ερευνητικές προτάσεις –οι οποίες ήταν ανέκαθεν λιτές και μη τακτικές– σχεδόν εξαφανίστηκαν. Οι επιστήμονες έπρεπε να επιβιώνουν στηριζόμενοι σε διεθνείς πηγές χρηματοδότησης, κυρίως από την ΕΕ.

Η χώρα καταφέρνει ακόμη να συντηρεί αρκετά ερευνητικά κέντρα με διεθνή ανταγωνιστικότητα, αλλά ο κος Φωτάκης λέει ότι ακόμη κι αυτό δεν είναι βιώσιμο. «Το ερευνητικό έργο προφανώς δεν πρόκειται να διατηρηθεί για πάντα όταν η διαρροή εγκεφάλων είναι τόσο έντονη.»

Τα αρχικά κεφάλαια 240 εκατομμυρίων Ευρώ που έχουν δεσμευθεί για την υπηρεσία θα υποστηρίξουν τη βασική έρευνα, αλλά το EΛΙΔΕΚ θα υποστηρίξει αργότερα μια δεύτερη γραμμή χρηματοδότησης για σκοπούς εφαρμοσμένης έρευνας.

Μετά το 2018, ο κος Φωτάκης αναμένει ότι η κυβέρνηση θα υποστηρίζει τη γραμμή χρηματοδότησης θεμελιώδους έρευνας με το ποσό των 20 εκατομμυρίων Ευρώ ετησίως. «Και τώρα που η ΕΤΕπ δήλωσε την πίστη της στην ελληνική επιστήμη με αυτό το δάνειο, η προσέλκυση άλλων πηγών χρηματοδότησης για το EΛΙΔΕΚ θα είναι πολύ πιο εύκολη,» δήλωσε.

Η Ελλάδα εξάλειψε ορισμένα ακόμη αντικίνητρα ψηφίζοντας έναν γενικό νόμο για την έρευνα τον Μάιο — για παράδειγμα, οι ερευνητές μπορούν πλέον να συμπληρώνουν τους μισθούς που λαμβάνουν οι ίδιοι και οι ομάδες τους εάν φέρνουν εξωτερικές χορηγίες.

Κανείς δεν πιστεύει ότι τα προβλήματα της έρευνας στην Ελλάδα λύθηκαν πλέον. «Ωστόσο,» λέει ο κος Ταβερναράκης, «αυτά τα μέτρα δείχνουν ότι τα πράγματα τουλάχιστον κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση.»