«Τα πάντα εδώ μιλούν σήμερα όπως έκαναν και αιώνες πριν, για τον φωτισμό. Εδώ το φως διαπερνά κατευθείαν την ψυχή σου, ανοίγει την πόρτα και τα παράθυρα της καρδιάς, σε αφήνει γυμνό, εκτεθειμένο, απομονωμένο σε μια μεταφορική ευδαιμονία που κάνει τα πάντα τόσο καθαρά … Για να γνωρίσεις καλά την Ελλάδα χρειάζεται μια ζωή αλλά για να την ερωτευτείς παίρνει μόλις μία στιγμή».

                                   — HenryMiller, Ο κολοσσός του Αμαρουσίου

Περισσότερο από διακόσια χρόνια πριν ένας άγγλος κατασκεύασε ένα παιδικό παιχνίδι από δύο κεκλιμένους καθρέπτες και έναν σωλήνα που περιείχε χάντρες και κομματάκια γυαλιού, τα οποία σχημάτιζαν πολύχρωμα μοτίβα καθώς περιστρεφόταν ο σωλήνας. Για να το ονομάσει, συνδύασε τρεις ελληνικές λέξεις: κάλος – καλό ή όμορφο· είδος – σχήμα· και σκοπείν – παρατηρώ, κοιτάζω προσεκτικά. Παρόλο που τα γυάλινα αντικείμενα μέσα στο παιχνίδι πέφτουν σε τυχαίες θέσεις, χάρη στην αντανάκλαση που παράγεται από τους καθρέπτες, δημιουργούνται πάντοτε διαφορετικά συμμετρικά μοτίβα, που αξίζουν προσεχτική παρατήρηση.

Η Ελλάδα είναι ένα καλειδοσκόπιο, με ατελείωτη ποικιλία, ποτέ ίδια μέσα στον χρόνο, εκπλήσσει το μάτι σε κάθε στροφή. Όπου και να κοιτάξεις, σε τυφλώνει η ομορφιά. Την άνοιξη, οι άγριες βουνοπλαγιές στη βόρεια Ελλάδα γεμίζουν με ένα χαλί χρωμάτων: κατακόκκινες παπαρούνες, λευκές και κίτρινες μαργαρίτες, μοβ ρείκια και φούξια λουλούδια των δέντρων. Στα νοτιότερα νησιά των Κυκλάδων, γεμάτα με σπίτια σαν λευκούς κύβους ζάχαρης, περίλαμπρα ηλιοβασιλέματα στέλνουν σκιές που ανεβαίνουν στα απότομα σκαλιά καθώς κατεβαίνουν τα γαϊδουράκια, δείχνοντάς τους τον δρόμο για το σπίτι τη νύχτα. Σε κάθε λιμάνι, οι ψαράδες κάθονται σταυροπόδι στην προκυμαία, μπαλώνοντας τα κίτρινα δίχτυα τους καθώς ο ήλιος που δύει λούζει τον ουρανό με χρώμα πορφυρό πριν βυθιστεί στην σαν σκούρο κρασί θάλασσα, όπως εξαιρετικά την περιγράφει ο Όμηρος (οι αρχαίοι έλληνες δεν είχαν λέξη για το «μπλε», θα αναφερθώ περισσότερο στην Ελληνική ετοιμολογία σε ένα εκτενέστερο, μεταγενέστερο άρθρο).

Στην Ελλάδα η ένταση του ήλιου δημιουργεί βαθιές βελούδινες σκιές πάνω στους ασβεστωμένους τοίχους και ενισχύει τα ευφάνταστα χρώματα που χρησιμοποιούν οι κάτοικοι για να στολίσουν τις πόρτες και τις εισόδους τους – τιρκουάζ και μοβ της λεβάντας, ροζ του σολομού, πράσινο του λεμονιού, κόκκινο του αίματος και μπλε του ζαφειριού. Και σε κάθε σκιά παραμονεύει η σιλουέτα μιας γάτας.

Από την πρώτη μου επίσκεψη στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1980, θυμάμαι την ανάβαση στον βράχο της Ακρόπολης όπου είδα τα λαμπερά μάρμαρα του Παρθενώνα. Μόνος πάνω στον λόφο, κοιτάζοντας την Αθήνα από ψηλά, ένιωσα μια φυσική βαθιά σύνδεση μ’ αυτήν τη γη (οι παππούδες μου, τόσο από μητέρα όσο και από πατέρα, κατάγονταν από την Ήπειρο, όπως και αρκετοί από τους θείους και τις θείες μου). Πέρασα μόλις μία εβδομάδα εκεί την πρώτη φορά, αλλά ήξερα ότι θα επέστρεφα. Στη συνέχεια έκανα 12 ταξίδια και, πλέον, θεωρώ τη Μήλο το σπίτι μου.

Όπως θα έχετε υποθέσει μέχρι τώρα, αυτή δεν θα είναι μια αμερόληπτη σειρά άρθρων. Αλλά σε αυτήν τη σειρά εντυπώσεων που θα γράψω για την Ελλάδα, δεν έχω σκοπό να φανώ ιδεαλιστής. Τη δόξα του παρελθόντος της Ελλάδας είναι δύσκολο να την παρακολουθήσεις. Δεν θα επικεντρωθώ σε θέματα που σχετίζονται με τον πολιτισμό αυτού του αιώνα και έχουν καταστρέψει τον καμβά του ελληνικού πολιτισμού, αλλά σε επόμενα άρθρα της σειράς θα σχολιάσω το σημερινό πολιτικό και κοινωνικό χάος. Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πολλές πραγματικότητες και όλες τους αξίζει να αναλυθούν. Αλλά χρειάζεται να βρεθείτε στην ενδοχώρα … στα βουνά ή στα νησιά … όπου οι περισσότεροι Έλληνες γεννιούνται και μεγαλώνουν γιατί εκεί, και όχι στην τρελή αστική και γρήγορη πραγματικότητα της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης, μπορεί κανείς να βρει τον αληθινό Ελληνικό χαρακτήρα και την χαρακτηριστική Ελληνική φιλοξενία.

Αλλά βρίσκω εκπληκτικό το γεγονός ότι μπορεί κάποιος ακόμη να ταξιδέψει στην Ελλάδα και να την εξερευνήσει με τον τρόπο που θα παρουσιάσω σε αυτήν τη σειρά άρθρων, ακόμη και στα πιο δημοφιλή τουριστικά σημεία. Ίσως χρειαστεί να σηκωθείτε το χάραμα, να δείτε αυτές τις απίστευτες ανατολές του ήλιου, και να περιπλανηθείτε στους δρόμους πριν γεμίσουν με μπλουζάκια και καρτ-ποστάλ για τους τουρίστες που φτάνουν με τα λεωφορεία και τα κρουαζιερόπλοια. Αλλά είναι ακόμη εκεί γι’ αυτούς που έχουν μάτια για να τη δουν. Και το παρελθόν είναι πάντα ένα ζωντανό παρόν. Ένας Έλληνας φίλος έσκαβε τα θεμέλια για το γκαράζ του σπιτιού του και βρήκε έναν τάφο γεμάτο με χρυσά κοσμήματα της Ελληνιστικής περιόδου. Τέτοιες ανακαλύψεις γίνονται κάθε χρόνο στην Ελλάδα. Πριν από μερικά καλοκαίρια η γυναίκα μου κι εγώ κολυμπούσαμε σε μια από τις παράλιες της Νάξου και βρήκαμε έναν αμφορέα στον βυθό της θάλασσας, αποδεικτικό στοιχείο της περιόδου που η Ελλάδα ήταν το εμπορικό κέντρο του κόσμου.

Και το φως, ω το φως της Ελλάδας. Αναδεικνύει ένα εκπληκτικό τοπίο μυθικών διαστάσεων. Ποια στοιχεία συνδυάστηκαν αλχημικά για να παράγουν αυτό το φως ακόμη και επαγγελματίες φωτογράφοι δεν ξέρουν. Μπορεί να διαλύσει φιλμ και φωτόμετρα. Έχω φωτογραφήσει την «Πορτάρα» στον ναό του Απόλλωνα στη Νάξο σχεδόν όλες τις ώρες ώστε να αιχμαλωτίσω εικόνες διαφορετικές από τις καρτ-ποστάλ και έμεινα έκπληκτος από το φως. Και καμία εικόνα δεν είναι ποτέ ίδια.

Δεν γνωρίζω άλλη χώρα όπου οι σκιές είναι πραγματικά μοβ. Έχω ταξιδέψει σε όλον τον κόσμο και το φως είναι απαράμιλλο: ο τρόπος με τον οποίο το φως αντανακλάται πάνω στους ασβεστωμένους τοίχους των οικισμών, δίνοντας σχήμα στην πλαστικότητα των μορφών του οργανικού τρόπου οικοδόμησης των σπιτιών, που συχνά μοιάζουν να βγαίνουν από τους βράχους. Και μετά, σπίτια και βράχοι ασβεστώνονται μαζί και γίνονται ένα για το μάτι. Και κάποιος μπορεί να καταλάβει πώς σε αυτήν τη χώρα οι αρχαίοι άνθρωποι απλά θεωρούσαν δεδομένο το γεγονός ότι οι θεοί κατέβαιναν από τον Όλυμπο και αναμιγνύονταν με τους θνητούς.

Δεν υπάρχουν σκληρά, ακραία στοιχεία στο ελληνικό τοπίο, δεν υπάρχουν πελώριες Άλπεις. Η φύση έπλασε την Ελλάδα σε ανθρώπινη κλίμακα και οι άνθρωποι την ακολούθησαν, δημιουργώντας θεούς και σχεδιάζοντας τους ναούς τους σε ανθρώπινη κλίμακα. Η ιδέα της ανθρώπινης αναλογίας ως η βασική μονάδα διαποτίζει ολοκληρωτικά την Ελληνική σκέψη. Καμία άλλη χώρα δεν θα μπορούσε να παράγει τέτοιους ανθρώπους και αυτή η χώρα δεν θα μπορούσε να παράγει τίποτα διαφορετικό.

Ο JohannWolfgangvonGoethe … ο Γερμανός ποιητής, δραματουργός και λογοτέχνης, που συνέβαλε σημαντικά στην παγκόσμια λογοτεχνία με τα θέματά του για την ατομικότητα και με τις κοινωνικές του ανησυχίες που αντανακλούσαν μια βαθιά κατανόηση των ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων … είχε τεράστια αλληλογραφία με τους σημαίνοντες συγγραφείς και φιλοσόφους της εποχής του και συνέβαλε στη διαμόρφωση των λογοτεχνικών κινημάτων του δεκάτου ενάτου αιώνα. Ο Goethe θεωρείται ευρέως μία από τις πιο πολύπλευρες και παραγωγικές μορφές στον κόσμο της λογοτεχνίας. Έγραψε πολλά κείμενα σχετικά με τους Έλληνες και παρακίνησε πολλούς συγγραφείς να εξερευνήσουν τον Ελληνικό πολιτισμό.

Ανέφερε για τους Έλληνες ότι «απ’ όλους τους λαούς, οι Έλληνες ονειρεύτηκαν πιο όμορφα τ’ όνειρο της ζωής». Ναι, αυτή η φράση ηγήθηκε της κίνησης του Ρομαντισμού για τη νοσταλγία του παρελθόντος. Καθώς ήταν και ο ίδιος ένας ρομαντικός στοχαστής, ο Goethe πίστευε ότι οι Έλληνες «έχουν πιάσει το νόημα» και ότι, εξετάζοντας το παρελθόν τους, υπήρχε πιθανότητα αναπαραγωγής του στο παρόν. Με αυτό εννοούσε ότι οι Έλληνες είχαν διακριθεί σε πάρα πολλούς τομείς. Πράγματι, αν κάποιος μελετήσει τους Έλληνες με λεπτομέρεια, θα συνειδητοποιήσει αμέσως ότι διακρίθηκαν στην αρχιτεκτονική, τη λογοτεχνία, την ιατρική, τη φιλοσοφία και σε όλες τις τέχνες. Αισχύλος, Αγάθαρχος, Αρχιμήδης, Αριστοτέλης, Δημοσθένης, Επίκουρος, Ιπποκράτης, Πλάτωνας, Πτολεμαίος, Πυθαγόρας, Σωκράτης, Σοφοκλής. Ακόμη και σήμερα διαβάζουμε και στοχαζόμαστε όσα έγραψαν αυτοί οι άνδρες. Συνεχώς αναφέρονται αποσπάσματα από τα έργα τους.

Ακόμη κι εγώ μυήθηκα στην αρχαιότητα. Παρακολούθησα ένα μάθημα αρχιτεκτονικής στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης στην Αθήνα. Απ’ όποια γωνία κι αν κοιτάξει κανείς τον Παρθενώνα, μοιάζει να μετεωρίζεται στο ψηλότερο σημείο της Ακρόπολης. Αλλά το μεγαλείο του είναι ένα είδος οπτικής ψευδαίσθησης, που υλοποιήθηκε με την εφαρμογή των νόμων της προοπτικής τόσο πετυχημένα ώστε οι σύγχρονοι αρχιτέκτονες δεν κατάφεραν ποτέ να δημιουργήσουν κάτι αντίστοιχο. Οι αρχαίοι αρχιτέκτονες … Μνησικλής και Καλλικράτης … δημιούργησαν την τέλεια γραμμική εμφάνισή του χωρίς να χρησιμοποιήσουν ούτε μία ευθεία γραμμή. Από την ελαφρώς κυρτή βάση έως τις ραβδωτές Δωρικές κολώνες που λεπταίνουν προς την κορυφή και συγκλίνουν προς το κέντρο, σχεδιάστηκε έτσι ώστε να προσελκύει και να γοητεύει το ανθρώπινο μάτι. Ακόμη και τώρα, που το κολοσσιαίο χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς έχει χαθεί εδώ και καιρό, οι τοίχοι θρυμματίστηκαν από την έκρηξη πυρίτιδας που φυλασσόταν εκεί από τους Τούρκους και τα αετώματα ξεγυμνώθηκαν από τα ανάγλυφα που στάλθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο από τον Λόρδο Elgin, η πρώτη εικόνα του Παρθενώνα … ειδικά στο φεγγαρόφωτο … σε γεμίζει με δέος.

Ο σκοπός μου είναι μέσω αυτής της σειράς να προσφέρω έναν μεζέ – ένα απεριτίφ για να σας ανοίξει την όρεξη και να ξυπνήσει την επιθυμία για νέες εμπειρίες· μια πρόσκληση να έρθετε στην Ελλάδα ή, τουλάχιστον, να διαβάσετε περισσότερα γι’ αυτήν και να πάρετε μέρος σε ένα ατελείωτο συμπόσιο.

Gregory Bufithis

Ιδρυτής και Διευθυντής του Ιδρύματος TheAliceNikkiVelliosFoundation